Okul Öncesi Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Çocuklarda Sosyal Becerilerin Geliştirilmesine Yönelik Müdahaleler
Özet Görüntüleme: 2
/ 
PDF İndirme: 0
DOI:
https://doi.org/10.5281/zenodo.17985673Anahtar Kelimeler:
Otizm spektrum bozukluğu, okul öncesi dönem, sosyal beceriler, sosyal beceri öğretimi, müdahale programlarıÖzet
Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), sosyal iletişim ve etkileşim alanlarında belirgin güçlüklerle karakterize edilen nörogelişimsel bir durumdur. Okul öncesi dönem, sosyal becerilerin hızla geliştiği kritik bir dönem olduğundan, OSB’li çocuklarda sosyal beceri öğretimine yönelik etkili müdahalelerin belirlenmesi hem gelişimsel hem de eğitsel açıdan büyük önem taşımaktadır. Bu sistematik derlemenin amacı, okul öncesi yaş grubundaki OSB’li çocuklarda sosyal becerilerin geliştirilmesine yönelik uygulanan müdahale programlarını incelemek, bu müdahalelerin etkililik düzeylerini değerlendirmek ve alanyazında kullanılan yöntemsel yaklaşımları karşılaştırmalı olarak ortaya koymaktır.
Çalışma kapsamında 2008–2025 yılları arasında yayımlanan ulusal ve uluslararası araştırmalar belirlenen dahil edilme ölçütlerine göre taranmış ve analiz edilmiştir. Bulgular, sosyal beceri öğretiminde en sık kullanılan müdahalelerin sosyal öyküler, akran aracılı öğretim, uygulamalı davranış analizi temelli yaklaşımlar, video modelleme, doğal öğretim yöntemleri ve oyun temelli programlar olduğunu göstermektedir. İncelenen çalışmaların büyük bir bölümünde müdahalelerin sosyal girişim, ortak dikkat, sıra alma, duyguları tanıma ve sosyal problem çözme gibi temel sosyal becerilerin gelişiminde olumlu etkiler sağladığı görülmüştür. Ayrıca akran destekli uygulamaların ve video modellemenin genellenebilirlik ve kalıcılık açısından daha güçlü sonuçlar verdiği dikkat çekmektedir.
Bununla birlikte çalışmaların yöntemsel açıdan heterojen olması, örneklem büyüklüklerinin çoğunlukla sınırlı olması ve uzun dönemli izleme verilerinin yetersizliği önemli sınırlılıklar arasında yer almaktadır. Sonuç olarak, erken müdahale döneminde yapılandırılmış ve bireyselleştirilmiş sosyal beceri öğretim programlarının OSB’li çocukların sosyal gelişimlerini anlamlı düzeyde desteklediği; ancak daha güçlü kanıtlar için geniş örneklemli, uzun süreli ve deneysel nitelikte çalışmalara ihtiyaç duyulduğu söylenebilir.
Referanslar
Akbıyık, F., Yılmaz, A. ve Demir, S. (2024). Sanal gerçeklik ile sosyal beceri öğretimi: Okul öncesi otizm spektrum bozukluğu örneği. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 8(2), 45–60.
Akın, H. (2019). Türkiye’de erken çocukluk otizmi tezlerinin incelenmesi. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Aslan, N. ve Şahin, B. (2015). Türkiye’de otizm spektrum bozukluğu sosyal beceri tezlerinin incelenmesi (2010–2015). Türk Psikoloji Dergisi, 30(2), 101–115.
Baron-Cohen, S. (2000). Theory of mind and autism. International Review of Psychiatry, 12(2), 239–250.
Bellini, S., Peters, J., Benner, L. ve Hopf, A. (2007). Meta-analysis of school-based social skills interventions for students with autism. Remedial and Special Education, 28(3), 153–162.
Çattık, T. (2020). Aile merkezli sosyal beceri müdahalelerinin etkisi: Okul öncesi otizm spektrum bozukluğu örneği. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 35(1), 55–72.
Çavdar, D. (2020). Kaynaştırma sınıflarında sosyal beceri gelişimi: Otizm spektrum bozukluğu örneği. Yüksek lisans tezi, Marmara Üniversitesi, İstanbul.
Demir, M. (2018). Video modelleme ile sosyal beceri öğretimi: Okul öncesi otizm spektrum bozukluğu örneği. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 10(2), 87–102.
Dawson, G., Rogers, S., Munson, J., Smith, M., Winter, J., Greenson, J., … ve Varley, J. (2010). Randomized, controlled trial of the Early Start Denver Model. Pediatrics, 125(1), e17–e23.
Erbaş, O., Kara, B. ve Yılmaz, S. (2013). Sosyal beceri öğretimi derlemesi: Türkiye literatürü. Eğitim ve Bilim Dergisi, 38(170), 45–62.
Gazi Üniversitesi. (2020). Fırsat öğretimiyle sosyal beceri geliştirme. Yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
Gökmen, R. (2025). Sosyal robot destekli sosyal etkileşim: Okul öncesi otizm spektrum bozukluğu örneği. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 57(1), 15–32.
Güven, M. ve Diken, İ. H. (2014). Sosyal beceri öğretim programının etkisi: 4–6 yaş OSB’li çocuklar. Türk Psikoloji Dergisi, 29(45), 21–36.
Higgins, J. P. T. ve Green, S. (2011). Cochrane handbook for systematic reviews of interventions (Version 5.1.0). The Cochrane Collaboration.
Kamps, D., Mason, R., Thiemann-Bourque, K., Feldmiller, S., Turcotte, A. ve Miller, M. (2015). Peer-mediated social interaction interventions for young children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(9), 3084–3098.
Karakuş, A. ve Tufan, F. (2025). Otizm Sosyal Beceri Profili: Türkçe uyarlama çalışması. Eğitim ve Bilim Dergisi, 50(220), 77–92.
Kasari, C., Freeman, S. ve Paparella, T. (2006). Joint attention and symbolic play in young children with autism. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47(6), 611–620.
Koegel, R. ve Koegel, L. (2006). Pivotal response treatments for autism. Baltimore, MD: Paul H. Brookes Publishing.
Lovaas, O. I. (1987). Behavioral treatment and normal educational functioning in young autistic children. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 55(1), 3–9.
McGee, G., Morrier, M. ve Daly, T. (1999). An incidental teaching approach to early intervention for young children with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 29(4), 333–343.
Rogers, S. ve Dawson, G. (2010). Early Start Denver Model for young children with autism. New York, NY: Guilford Press.
Smith, T. (2001). Discrete trial training in the treatment of autism. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 16(2), 86–92.
Spain, D., Sin, J., Linder, K., McMahon, J. ve Happé, F. (2015). Group social skills interventions for adults with high-functioning autism spectrum disorders. Clinical Psychology Review, 40, 127–142.
Turhan, H. ve Vuran, S. (2015). Otizmli çocuklara sosyal öykü ve video model öğretimi. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 7(52), 55–70.
Türker, F. (2020). Okul öncesi dönemde sosyal beceri müdahalelerinin etkisi: Sistematik inceleme. Yüksek lisans tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Uslu, E. (2012). Sosyal öykülerle davranış öğretimi: 5–8 yaş OSB’li çocuklar. Yüksek lisans tezi, Ege Üniversitesi, İzmir.
Vuran, S. ve Olçay, G. (2021). Doğal öğretim sosyal beceri müdahalesi: Okul öncesi otizm spektrum bozukluğu örneği. Türk Psikoloji Dergisi, 36(68), 45–60.
Wolfberg, P. (2009). Play and imagination in children with autism. New York, NY: Guilford Press.
Wong, C., Odom, S. L., Hume, K., Cox, A., Fettig, A., Kucharczyk, S., … ve Schultz, T. (2015). Evidence-based practices for children, youth, and young adults with autism. Journal of Autism and Developmental Disorders, 45(7), 1951–1966.
Yıldız, A. ve Gül, S. (2019). Akran aracılı sosyal etkileşim müdahaleleri: Okul öncesi otizm spektrum bozukluğu örneği. Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 5(1), 35–50.
Yıldırım, H. (2016). Doğrudan öğretimle sosyal beceri öğretimi: OSB’li çocuklar örneği. Türk Psikolojik Danışma ve Rehberlik Dergisi, 8(45), 99–115.
İndir
Yayınlanmış
Nasıl Atıf Yapılır
Sayı
Bölüm
Lisans
Telif Hakkı (c) 2025 ASES INTERNATIONAL JOURNAL OF HEALTH AND SPORTS SCIENCES (ISSN: 3023-5723)
Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License ile lisanslanmıştır.
Dergimizde yayımlanan makaleler, 